«Ο όγκος της Νέας Εστίας (ψηφιοποιημένο αρχείο εδώ) και η τεράστια ποικιλία των δημοσιευμάτων της είναι αλήθεια ότι τρομάζει και αποθαρρύνει κάθε ερευνητή να ασχοληθεί μαζί της σε αποκλειστική μονογραφία. Δεν έχει γίνει, για παράδειγμα, καμία διατριβή για το σημαντικότατο αυτό περιοδικό (πλην μίας στον γερμανόγλωσσο χώρο)[1] ούτε ακόμη και για κάποια περιορισμένη φάση του ή χρονική περίοδο (π.χ. την περίοδο διεύθυνσης Ξενόπουλου)». Η προαναφερόμενη επισήμανση του Λάμπρου Βαρελά, με αφορμή τα 85χρονα της Νέας Εστίας,[2] αποτέλεσαν το έναυσμα για την έναρξη και πραγματοποίηση ενός φιλόδοξου εγχειρήματος που αφορά την κάλυψη ενός τουλάχιστον από τα πολλαπλά κενά της έρευνας γύρω από το μακροβιότερο λογοτεχνικό περιοδικό του τόπου.
Παρά τον αρχικό προσανατολισμό προς την ενασχόληση μόνο με την περίοδο της διεύθυνσης του περιοδικού από τον Χάρη (δηλαδή το διάστημα: Χριστούγεννα 1934-Δεκέμβριος 1987), η παρούσα έρευνα περιλαμβάνει τελικά και τη χρονική περίοδο της διεύθυνσης του Ξενόπουλου, από το έτος δηλαδή ίδρυσης του περιοδικού το 1927 έως και το 1987. Θεωρήθηκε ότι τα δύο χρονικά διαστήματα αποτελούν αλληλένδετα τμήματα της έρευνας για το περιοδικό, καθώς ο Χάρης συμμετείχε ενεργά, ως κριτικός, από το πρώτο έτος κυκλοφορίας του για να το συνδιευθύνει τελικά με τον Ξενόπουλο στις αρχές του 1933. Συνεπώς, η ανάληψη της διεύθυνσης από τον Χάρη αποτελεί συνέχεια της πορείας του στην ενεργή συμμετοχή του και τον καθοριστικό του ρόλο στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του περιοδικού από την ίδρυσή του. Η περίοδος διεύθυνσης της Νέας Εστίας από τους Ε. Ν. Μόσχο και Σταύρο Ζουμπουλάκη αποφασίστηκε να αποκλειστούν από την έρευνα για λόγους πρακτικούς αλλά και ουσίας, καθώς για την καθεμία απαιτείται ξεχωριστή μονογραφία.
Η παρούσα μελέτη καλύπτει, έτσι, το χρονικό διάστημα εξήντα ενός ετών, από το τεύχος 1 (15.1.1927) έως και το τεύχος 1451 (Χριστούγεννα 1987). Αντικείμενό της αποτελεί, όπως προκύπτει και από τον τίτλο της, η λογοτεχνική κριτική του περιοδικού, όπως αυτή ασκείται από τη στήλη των βιβλιοκρισιών της. Από την εξαιρετικά μεγάλη και ποικίλη ύλη του, επιλέχθηκε η εστίαση στη σταθερή όλα αυτά τα χρόνια στήλη της ενότητας του «Δεκαπενθημέρου», που φέρει τον τίτλο «Τα Βιβλία» και περιλαμβάνει σημειώματα κριτικής για τα νεοεκδομένα βιβλία. Να σημειωθεί ότι μελετώνται όλα τα σημειώματα που περιλαμβάνονται στη στήλη, έστω κι αν κάποια παρουσιάζουν περισσότερο χαρακτηριστικά βιβλιοπαρουσίασης, είναι πολύ σύντομα ή επιφανειακός ο σχολιασμός τους.
Η στήλη καλύπτει την κριτική ενός ιδιαίτερα ευρέος φάσματος βιβλίων και όχι μόνο λογοτεχνικών -όπως θα ήταν αναμενόμενο στην περίπτωση ενός λογοτεχνικού περιοδικού- και όπως εν πολλοίς συνέβαινε στα υπόλοιπα περιοδικά του αντίστοιχου είδους. Η ποικιλία των κρινόμενων βιβλίων, καθώς και ο ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός τους καθιστά απαραίτητη μια επιλογή των έργων που εντάσσονται στην παρούσα μελέτη. Συνεπώς, στο ερευνητικό πεδίο περιλαμβάνονται: 1) Τα λογοτεχνικά έργα· δηλαδή: ποιητικές συλλογές, συλλογές δημοτικών τραγουδιών, ανθολογίες, ποιητικές συλλογές γραμμένες από Έλληνες σε ξένη γλώσσα, μεταφρασμένη στα ελληνικά ξένη ποίηση, μεταφράσεις κειμένων της κλασικής γραμματείας στα νέα ελληνικά. Επίσης, διηγήματα, μυθιστορήματα, μυθιστορηματικές βιογραφίες, ταξιδιωτικά έργα γραμμένα από λογοτέχνες (που παρουσιάζουν και λογοτεχνικό ενδιαφέρον και όχι μόνο πληροφοριακό), χρονογραφήματα και παιδικά λογοτεχνικά βιβλία. 2) Μελέτες και άλλα έργα θεωρητικού περιεχομένου που αφορούν πρόσωπα και θέματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας· δηλαδή: μελέτες, δοκίμια, εκδόσεις «Απάντων», εκδόσεις επιστολών, βιβλιογραφίες. 3) Θεατρικά έργα που εκδόθηκαν αυτοτελώς και κρίθηκαν στη στήλη των «Βιβλίων», συμπεριλαμβανομένων αρχαίων τραγωδιών που αποδόθηκαν στα νέα ελληνικά. Με βάση τα παραπάνω, όσα βιβλία δεν ανήκουν στις προαναφερόμενες κατηγορίες, ακόμα κι αν γι’ αυτά έχουν κάποτε συντάξει βιβλιοκρισίες τακτικοί κριτικοί της Νέας Εστίας,[3] δεν περιλαμβάνονται στα υπό εξέταση κριτικά σημειώματα της παρούσα έρευνας.
Αναφορές
[1] Βλ. Mylonaki Ioanna, Die Suche nach der “nationalen Identität”. Eine griechische literarische Zeitschrift der Zwischenkriegszeit, Frankfurt am Main, Peter Lang, 1995. Οι βασικότερες εργασίες που περιλαμβάνουν αποσπασματικές παρουσιάσεις του περιοδικού είναι οι τόμοι της ερευνητικής ομάδας του Χ. Λ. Καράογλου, όπου γίνεται παρουσίαση της προπολεμικής μόνο φάσης του περιοδικού. Επίσης, στους τόμους της Ιστορίας της ελληνικής λογοτεχνίας του Αργυρίου γίνεται παρουσίαση διαφόρων φάσεων και συνεργασιών που δημοσιεύει το περιοδικό σε ευρύτερα όμως συμφραζόμενα. Τέλος, η συμβολή της Νέας Εστίας στην κριτική σχολιάζεται σε μονογραφίες/διατριβές για τη μεταπολεμική κριτική, με κυριότερη αυτή του Αντώνη Καρτσάκη, Μεταπολεμική κριτική και ποίηση, Ζητήματα αισθητικής και ιδεολογίας, Αθήνα, Εστία, 2009 [στο εξής: Καρτσάκης, Μεταπολεμική κριτική και ποίηση].
[2] Βλ. Λάμπρος Βαρελάς, «Να μη βασκαθεί! Για τα 85χρονα της Νέας Εστίας», The Athens Review of Books, τχ. 23 (Νοέμβριος 20011) 37 [στο εξής: Βαρελάς, «Να μη βασκαθεί»].
[3] Συμβαίνει ορισμένες φορές, όπως θα αναφερθεί και στη συνέχεια, βασικοί συνεργάτες του περιοδικού στους οποίους έχει ανατεθεί η κριτική μιας συγκεκριμένης κατηγορίας έργων, να γράφουν βιβλιοκριτικά σημειώματα για διαφορετικές κατηγορίες, καθώς και για μη λογοτεχνικά βιβλία. Το γεγονός αποδεικνύεται επίσης από τους «Πίνακες» της διατριβής, στους οποίους διαχωρίζεται ο συνολικός αριθμός των κριτικών σημειωμάτων που έχουν συντάξει σε σχέση με τον αριθμό των σημειωμάτων για τα λογοτεχνικά έργα.